Co to orkisz? — krótka definicja
Orkisz (łac. Triticum spelta, ang. spelt) to tradycyjna odmiana pszenicy, znana od tysięcy lat. To pełne ziarno z charakterystyczną plewą, które dziś wraca do łask jako „ancient grain” — zboże o przyjemnym, lekko orzechowym smaku, wykorzystywane jako mąka, kasza i płatki.
Dlaczego warto wiedzieć „czym jest orkisz”?
Wiele osób pyta „co to orkisz” ponieważ szukają zdrowszych albo ciekawszych alternatyw dla białej mąki. Orkisz:
-
bywa dobrym źródłem błonnika w wersji pełnoziarnistej,
-
może zawierać nieco więcej białka i wybranych minerałów niż niektóre nowoczesne odmiany pszenicy (wartość zależy od odmiany i przemiału),
-
ma uniwersalne zastosowanie w kuchni — od chleba po płatki na śniadanie.
Właściwości odżywcze orkiszu
Białko i składniki mineralne
Orkisz dostarcza białka oraz minerałów (np. magnez, żelazo, fosfor). Różnice między orkiszami i współczesną pszenicą istnieją, ale nie są drastyczne—najważniejsze korzyści płyną z wyboru produktów pełnoziarnistych.
Błonnik
Pełnoziarniste produkty orkiszowe (mąka razowa, płatki, kasza) są źródłem błonnika, który wspomaga trawienie i daje dłuższe uczucie sytości.
Co to orkisz w praktyce — formy i zastosowania
Mąka orkiszowa (typy i zastosowanie)
-
Mąka jasna — do ciastek i naleśników.
-
Mąka chlebowa — do pieczywa.
-
Mąka pełnoziarnista (razowa) — do pełnoziarnistych wypieków i cięższych ciast.
Uwaga: mąka pełnoziarnista chłonie więcej płynów — warto mieć pod ręką jogurt lub mleko do korekty konsystencji.
Całe ziarno, kasza i płatki
Gotowane ziarno lub kasza orkiszowa to świetny dodatek do sałatek, deserów i dań obiadowych. Płatki orkiszowe działają jak płatki owsiane — na śniadania z jogurtem lub do granoli.
Orkisz a zdrowie — kto powinien uważać?
-
Nie dla celiakii: orkisz zawiera gluten — osoby z celiakią nie mogą go jeść.
-
Dla osób z IBS: niektóre osoby z wrażliwym jelitem lepiej tolerują tradycyjny chleb na zakwasie przygotowany z orkiszu, ponieważ długi proces fermentacji zmniejsza część fermentujących węglowodanów (FODMAP). To jednak kwestia indywidualnej tolerancji, testuj ostrożnie.
-
Dla reszty: orkisz to wartościowy element zróżnicowanej diety, o ile nie występują medyczne przeciwwskazania.
Jak używać orkiszu w kuchni — praktyczne porady
Wypieki
-
Przy zastępowaniu pszenicy w pieczywie pamiętaj, że orkiszowe ciasto może być mniej elastyczne — dłuższe wyrastanie lub mieszanki mąk pomagają uzyskać lepszą strukturę.
-
Do ciastek i naleśników sprawdza się mąka jasna orkiszowa (typ 650).
Proporcje i wilgotność
-
Mąki pełnoziarniste orkiszowe chłoną więcej wody — jeśli ciasto jest suche, dodaj 1–2 łyżki jogurtu/mleka.
-
Schładzanie ciasta przed pieczeniem poprawia kształt i ogranicza rozlewanie.
Przykłady prostych zastosowań
-
Chleb orkiszowy na zakwasie, ciastka orkiszowe, kasza orkiszowa z warzywami, płatki orkiszowe na śniadanie.
Podsumowanie
Orkisz to tradycyjne zboże o przyjemnym smaku, które daje wiele możliwości kulinarnych, od mąk po płatki i kasze. Jeśli chcesz wypróbować orkisz od razu, sprawdź nasze mąki i płatki w sklepie — a jeśli lubisz piec, skorzystaj z przepisów na blogu i przygotuj domowe wypieki z orkiszowym smakiem.
